Column Henk Prins: “Politiek zonder fatsoen: wanneer het stemvolume belangrijker wordt dan de stem”

Ik weet niet precies wanneer het gebeurde. Misschien was het een debat waarin weer iemand werd weggezet als landverrader. Misschien was het een woedende post op X — voorheen Twitter — waarin Geert Wilders zijn politieke tegenstanders “vijanden van het volk” noemde. Of misschien was het het moment waarop ik mezelf erop betrapte te denken: het hoort er nu eenmaal bij. Maar ergens onderweg, ongemerkt maar onmiskenbaar, is de politieke etiquette gesneuveld.

We leven in een tijd waarin het volume van de boodschap belangrijker lijkt dan de inhoud. Waarin een Kamerlid meer impact heeft met een scherpe oneliner op sociale media dan met een genuanceerde bijdrage in het parlement. En het publiek? Dat kijkt toe, klikt, deelt en — vaker dan me lief is — juicht.

Het lijkt een beetje op een vechtpartij op het schoolplein. Niet de woorden zijn belangrijk, maar wie het hardst kan slaan. En wie het eerste bloed laat vloeien, wint. De enige regel die nog telt, is dat er geen regels meer zijn.

De digitalisering van de verontwaardiging

X, dat ooit Twitter heette, is de arena geworden waarin onze politieke gladiatoren hun messen slijpen. Geert Wilders is daarin de onbetwiste kampioen. Met een paar toetsaanslagen weet hij het publieke debat te domineren, de media-agenda te bepalen en zijn achterban te mobiliseren. Of je het nu met hem eens bent of niet — en ik ben het zelden — je kunt niet ontkennen dat hij het spel begrijpt. Woede verkoopt. Sarcasme scoort. En wie durft te schreeuwen, krijgt het woord.

Maar het blijft niet bij hem. Het is een trend. Links, rechts, progressief, conservatief — het politieke landschap is verhard. Kamerleden die elkaar ‘wappie’ of ‘klimaatfascist’ noemen, ministers die worden uitgescholden op straat, en online campagnes waarin framing belangrijker is dan feiten.

Is dat vrijheid van meningsuiting? Zeker. Maar is het ook fatsoen? Respect? Democratische volwassenheid? Dat betwijfel ik.

De prijs van het geschreeuw

Wat me misschien nog het meest zorgen baart, is de verschuiving van het maatschappelijk moreel kompas. Agressie is genormaliseerd. Als politicus krijg je doodsbedreigingen? Tja, dat hoort erbij. Word je fysiek belaagd tijdens een werkbezoek? Misschien had je dan andere keuzes moeten maken. Waar vroeger solidariteit was met de bedreigde, is nu vaak hoongelach of stilzwijgen.

Wanneer politici zelf de grenzen van het betamelijke opzoeken — of er bewust overheen denderen — mogen we dan verbaasd zijn dat hun volgers hetzelfde doen?

In een gezonde democratie hoort debat fel te zijn. Hard op de inhoud, zacht op de persoon, zeiden ze vroeger. Maar vandaag de dag lijkt het vooral hard op alles te moeten zijn. Je opponent is geen tegenstander meer, maar een vijand. En een vijand hoef je niet te overtuigen, die moet je vernietigen.

De rol van de media

En de media? Die doen gretig mee. Want elke uitbarsting, elke verbale klap, levert clicks op. Woedende tweets zijn nieuws. Beledigingen worden geciteerd, viral gegaan, en daarmee gelegitimeerd. Het medialandschap is niet langer de vierde macht, maar vaak een versterker van de eerste drie.

En ja, ik weet het: ook deze column draagt bij aan die cyclus. Ik schrijf over de verharding, en daarmee houd ik het onderwerp in leven. Maar zwijgen voelt erger. Alsof je toekijkt hoe het huis afbrandt en besluit dat het niet jouw taak is om water te halen.

Waarom dit niet normaal is — en nooit mag worden

Soms hoor ik mensen zeggen: ach, dat is de nieuwe politiek. Mensen willen klare taal. Ze zijn het zat om om de hete brij heen te draaien. Daar zit een kern van waarheid in. Er is behoefte aan duidelijkheid, aan leiderschap dat zegt waar het op staat. Maar duidelijkheid is iets anders dan botheid. En leiderschap is meer dan luid zijn.

Wat we dreigen te vergeten, is dat politiek ook opvoedkundig is. Niet in de betuttelende zin, maar in het voorbeeld geven. Hoe debatteer je met respect? Hoe ga je om met verschil van mening? Hoe verenig je botsende belangen in één samenleving? De manier waarop politici met elkaar — en met het publiek — omgaan, zendt een boodschap. Aan jongeren. Aan nieuwkomers. Aan iedereen die zich afvraagt: hoe werkt onze democratie?

Als het antwoord is: met geschreeuw, verdachtmakingen en online haat, dan is het geen wonder dat het vertrouwen in de politiek historisch laag is. Want wie wil zich vertegenwoordigd voelen door mensen die vooral zichzelf representeren?

Wat dan wel?

Misschien is het naïef. Maar ik geloof nog steeds in de kracht van redelijkheid. In het belang van luisteren voordat je reageert. In het erkennen dat je tegenstander soms ook een punt heeft.

Dat betekent niet dat alles maar gezapig en liefjes moet. Er zijn grote thema’s: klimaat, migratie, ongelijkheid, internationale veiligheid. Daar hoort stevige discussie bij. Maar dat is iets anders dan elkaar als vijanden beschouwen.

Ik verlang naar politici die de moed hebben om níet mee te schreeuwen. Die weigeren om likes boven leiderschap te plaatsen. Die online stil kunnen zijn als er niks zinnigs te zeggen is. Die de camera uitzetten om beter te luisteren. Die de democratie verdedigen — niet alleen tegen extremisme, maar ook tegen cynisme.

Tot slot

Ik ben geen nostalgicus. Ik weet dat vroeger niet alles beter was. Maar sommige dingen waren wél beter. De manier waarop we elkaar bejegenden, bijvoorbeeld. Het besef dat je samen een land bestuurt. Dat je tegenstanders nodig hebt om vooruit te komen.

Wat ik mis, is de politiek van het gesprek. Niet de politiek van het spektakel. Niet de permanente campagne. Niet de algoritmes die het debat sturen.

Tot die terugkeert — als ze ooit terugkeert — zal ik blijven kijken, blijven schrijven. En blijven hopen dat iemand ergens op de pauzeknop drukt. Al is het maar voor even. Al is het maar om te luisteren.