WEST-FRIESLAND, 22 november 2025 – In steeds meer gemeenten dreigt het lokale bestuur vast te lopen. Raadsleden botsen, coalities vallen uiteen en inwoners voelen zich structureel buitengesloten. Wat ooit bedoeld was als de bestuurlijke laag die het dichtst bij de burger staat, verandert volgens deskundigen in een bureaucratische en politieke arena vol strijd, wantrouwen en frustratie. De recente analyse van de VPPG, gebaseerd op inzichten van emeritus-hoogleraar prof. A.Q.C. Twan Tak, schetst een zorgwekkend beeld van de staat van de lokale democratie.
Wanneer lokaal bestuur muurvast loopt
De nieuwsbrief laat zien dat steeds vaker besluitvorming stagneert doordat partijpolitiek de inhoud overstemt. Raadsleden lijken meer bezig met politieke positionering dan met het oplossen van lokale problemen. Burgers ervaren hierdoor afstand en onbegrip, terwijl wethouders onder druk staan van coalitiediscipline.
Prof. Twan Tak stelt dat het probleem niet in individuen zit, maar in het systeem zelf: de partijpolitiek fungeert als een “virus dat het bestuur aantast”. Zodra partijbelangen belangrijker worden dan redelijkheid en rechtsbescherming, ontstaat een democratie die haar morele kern verliest.
De logica van partijpolitiek op lokaal niveau
In veel gemeenten worden coalitieakkoorden tot in detail dichtgetimmerd. Dat maakt van raadswerk een voorspelbaar politiek schaakspel. Uit de nieuwsbrief blijkt hoe dit patroon eruitziet:
- Coalitiefracties stemmen vrijwel automatisch met het college mee.
- Oppositiepartijen dienen moties in die praktisch kansloos zijn.
- Wethouders worden beoordeeld op loyaliteit aan hun partij in plaats van bestuurlijke kwaliteit.
Het resultaat is zichtbaar in raadzalen door het hele land: vergaderingen gaan over macht, niet over oplossingen. Burgers zien politieke strategie in plaats van goed bestuur.
Bureaucratie als beschermmuur
Een ander probleem dat Tak benoemt, is de groeiende bestuurlijke bureaucratie. Bestuurders en ambtenaren verschuilen zich achter regels in plaats van rechtvaardigheid. Een inwoner die bezwaar maakt tegen een gemeentelijke beslissing krijgt regelmatig nul op het rekest vanwege procedurefouten, niet omdat zijn argumenten onjuist zijn.
Volgens Tak is het bestuur vergeten dat recht bedoeld is om mensen te beschermen — niet om het bestuur zelf buiten schot te houden. Hierdoor ontstaat de zogenaamde “bestuurlijke fuik”: een cultuur waarin het formele proces belangrijker wordt dan menselijke redelijkheid.
Afnemend vertrouwen in de politiek
De gevolgen zijn inmiddels zichtbaar. Burgers voelen zich buitengesloten, ambtenaren durven niet af te wijken van protocollen en raadsleden raken gevangen in partijdiscipline. Uit onderzoek dat in de nieuwsbrief wordt aangehaald blijkt dat slechts een minderheid van inwoners gelooft dat hun gemeente eerlijk en open handelt.
Tak noemt dit een fundamenteel probleem: zonder rechtsstatelijk fatsoen kan een democratie geen vertrouwen verdienen. De afstand tussen burger en bestuur groeit, en daarmee neemt apathie toe — een gevaar voor elke functionerende democratie.
Kan het ook anders?
Ondanks de sombere constatering ziet de nieuwsbrief ook hoopvolle ontwikkelingen. Verschillende gemeenten experimenteren met nieuwe vormen van besluitvorming die de partijpolitieke logica doorbreken:
- Raadakkoorden, waarbij alle partijen samenwerken aan beleid in plaats van strakke coalitiewerking.
- Burgerjury’s en open besluitvorming, waardoor inwoners actief kunnen meedenken en prioriteiten mede bepalen.
- Beleid volgens de menselijke maat, waarin ambtenaren ruimte krijgen om af te wijken van regels als de situatie daarom vraagt.
Dit zijn volgens Tak belangrijke stappen richting bestuur dat recht en redelijkheid boven partijbelangen stelt.
De rechtsstaat begint in het gemeentehuis
De crisis is meer dan een technisch probleem; het is een morele uitdaging. De rechtsstaat wordt niet alleen gebouwd in Den Haag, maar juist in lokale gemeentehuizen. Daar moet het bestuur laten zien dat het de burger dient in plaats van zichzelf.
Als lokale politici, ambtenaren en inwoners die verantwoordelijkheid samen oppakken, kan de gemeente opnieuw uitgroeien tot wat zij bedoeld is te zijn: het eerste, menselijke gezicht van de democratie.
Ontdek meer van Westfriesland Praat
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.