Ons drinkwater staat onder druk, groot tekort dreigt in 2030

WESTFRIESLAND – Nederlandse drinkwaterbedrijven maken samen een omzet van 1,7 miljard euro. In 2023 leverden zij 1094 miljard liter water aan Nederlandse burgers en bedrijven. Het tekort aan drinkwater is een dringend probleem. Het RIVM waarschuwde in 2023 dat er in Nederland in 2030 102 miljard liter drinkwater meer nodig is dan in 2020, als Nederland het watergebruik niet terugdringt.

Heldere doelen, maar weinig concrete maatregelen

De minister wil sinds 2019 dit probleem aanpakken en heeft als doel gesteld dat het verbruik van huishoudens vermindert van 119 liter in 2023 naar 100 liter per persoon per dag in 2035. Het drinkwaterverbruik van zakelijke gebruikers in 2035 moet 20% lager zijn dan in de periode 2016-2019. 

De Rekenkamer vindt die doelen helder, maar in de praktijk duurt het lang om nieuw beleid voor drinkwaterbesparing te ontwikkelen en uit te voeren. Er worden wel maatregelen onderzocht, zoals het verplichten om nieuwbouwwoningen het toilet te laten doorspoelen met regenwater en huishoudwater. Er zijn ook campagnes gestart om burgers te motiveren minder drinkwater te gebruiken, maar verder zijn er weinig concrete maatregelen genomen om de doelen te halen.

De minister ziet de woningbouwopgave als een kans om drinkwater te besparen. Als bij de nieuwbouw van huizen verplicht regen- of huishoudwater wordt gebruikt om het toilet te kunnen doorspoelen, kan dat helpen om de doelen te behalen. Deze maatregelen zijn al jaren in voorbereiding, maar de verplichting kan pas op zijn vroegst in 2028 ingaan. Tegen die tijd zullen er al veel huizen gebouwd zijn zonder hergebruik. Een gemiste kans. De minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening is daarnaast juist gestart met een programma voor minder regels bij woningbouw.

Drinkwaterverbruik huishoudens daalde

Huishoudens verbruiken meer drinkwater dan bedrijven. Het drinkwaterverbruik van huishoudens is in de afgelopen paar jaar gedaald, nadat het in de jaren daarvoor juist was toegenomen. Mogelijke verklaringen daarvoor staan los van het beleid van de minister: in 2020 werd meer thuisgewerkt, waardoor er meer water werd verbruikt door huishoudens. De daling sinds 2022 zou veroorzaakt kunnen zijn door korter douchen (vanwege de hoge energieprijzen) en meer regen in de zomermaanden.

Bij het verminderen van het verbruik van huishoudens loopt de minister tegen verschillende knelpunten aan. De prijselasticiteit van drinkwater is laag: als drinkwater iets duurder wordt, zal dat waarschijnlijk nog niet leiden tot minder verbruik. Ook is het onzeker of verbruikers hun gedrag aanpassen en duurt het doorvoeren van technische maatregelen lang.

Zakelijk verbruik steeg

Het drinkwaterverbruik van zakelijke gebruikers nam in de afgelopen jaren toe. Met name de voedingsmiddelenindustrie en de chemische industrie nemen veel drinkwater af. In 2022 bleek dat er bedrijven zijn die vanwege tekorten geen drinkwateraansluiting kunnen krijgen. Toen de minister zijn beleid in 2019 liet evalueren werd de stijging in gemiddelde vraag niet als een probleem gezien, in tegenstelling tot de vraag op piekmomenten.

De Algemene Rekenkamer vindt het opvallend dat, terwijl de minister plannen maakt voor de drinkwatervoorziening, hij niet heeft zien aankomen dat drinkwatertekorten zich al zo snel zouden laten gelden. Daarnaast zijn er geen tussendoelen opgesteld. De minister kan dus tot 2035 niet zien in hoeverre hij op schema loopt.

Dit figuur laat de ontwikkeling van zakelijk drinkwatergebruik in miljoen m3 zien in de periode van 2003 t/m 2023. De figuur laat ook zien dat het doel van de minister van Infrastructuur en Waterstaat 20% reductie in 2035 is t.o.v. het gebruik in de referentieperiode 2016 t/m 2019. Het gemiddelde gebruik in 2016 t/m 2019 is 299 miljoen m3 en het doel in 2035 is 239 miljoen m3. Het drinkwaterverbruik is in de afgelopen jaren toegenomen nadat het in de jaren daarvoor juist afnam. Bron: CBS en Vewin.

Meer inzicht in effectiviteit

De rekenkamer beveelt de minister aan om het gevoel van urgentie van drinkwaterschaarste bij burgers en bedrijven te vergroten om te zorgen voor gedragsverandering. De minister zou meer inzicht moeten krijgen in het gebruik van drinkwater door bedrijven, en met verschillende sectoren moeten praten over wat zij nodig hebben en welke oplossingen zij zien. Daarmee kan duidelijker worden welke maatregelen effectief zijn.

Tussendoelen kunnen helpen om op weg naar 2035 bij te sturen. Verder is het belangrijk dat de minister informatie gaat verzamelen over de mogelijke gevolgen van drinkwatertekorten zodat hij daar beter op kan anticiperen en het parlement erover kan informeren. De publicatie is onderdeel van het verantwoordingsonderzoek van de Algemene Rekenkamer, dat volgende week verschijnt.