Documentaires over de oorlog in de Oekraïne in het Oorlogsmuseum Medemblik

MEDEMBLIK – ‘Wanneer ik naar de kaars kijk… Ik schreef erover, dat mijn leven langzaam wegsmelt. De jaren gaan voorbij, en alles komt weer opnieuw tot leven. Alles komt opnieuw tot leven in kinderen, kleinkinderen…’ Het begin van de documentaire Avdiivka van Eugenia Melnik. Het is poëzie van Volodymyr Tolbatov, die hij schreef tijdens de strijd die Oekraïne sinds 2014 levert om vrede en vrijheid te behouden. Het gewapend conflict in de Donbas tussen de pro-Russische separatistische groeperingen, die door het Russische leger worden gesteund, en het Oekraïense leger. De documentaire heeft hij niet gezien… hij overleed voortijdig.

Eugenia Melnik (34) is een scenarioschrijver en producer van diverse (oorlogs)documentaires over de Oekraïne. Ze is een vluchtelinge en woont nu tijdelijk in Opperdoes. Zo’n acht jaar geleden begon de oorlog in een deel van Oekraïne. Ze vroeg aan de directeur van TV5 of ze naar het front mocht om vast te leggen hoe het werkelijk eraan toeging in het oorlogsgebied. Nee, was het antwoord, het is veel te gevaarlijk daar. Later ging hij akkoord en steunde hij mijn werk in het oorlogsgebied. “Maar ik wilde de inwoners de waarheid laten zien”, vertelt Eugenia. “Er werden teveel geruchten en verhalen verteld, waar ik niets mee kon. Ik wilde het zelf zien en maakte met mijn team in 2015 voor TV5 Donbass Today.” Eugenia ontmoette haar man Konstantin in 2015 tijdens haar werk in Marioepol. Hij was professioneel voetbalscheidsrechter, maar de oorlog maakte een militair van hem. Toen hij terugkwam, ging hij werken bij de politie. en nu is hij weer soldaat…”

Serie documentaires

Diverse documentaires kwamen daarna tot stand. Twee daarvan wil ze laten zien. Via de gemeente kwam Eugenia in contact met Lars Rustenburg van het Oorlogsmuseum in Medemblik. “Deze actuele boodschap moet worden overgebracht”, zegt Lars. “Eugenia laat meerdere aspecten van de oorlog zien, hoe schrijnend leed is, maar ook hoe mensen alles uit de kast halen om elkaar te steunen op elk gebied; troost, kleding, voedsel of medische hulp. De aangrijpende documentaires Letters from the front (waarin de oorlog vanuit de ogen van kinderen wordt gefilmd door middel van brieven) en Avdiivka worden drie dagen getoond in de bioscoopzaal van het museum.”

Vluchten

De dag voor de oorlog van heel Oekraïne was Eugenia thuis in Zaporizhzhia. Het gezin bestaat uit Konstantin (35) en zijn zoon Oleksander (13), Eugenia en haar dochter Anastasia (13) en hun zoon Lev (2). “Lev speelde die dag met zijn militaire helikopters en vliegtuigjes aan tafel. De volgende ochtend, op 24 februari, werd ik ruw wakker gemaakt door een explosie. Ik rende naar het raam en zag militaire vliegtuigen over ons huis vliegen en realiseerde dat de oorlog in ons land was begonnen. Ondanks dat Rusland verkondigde dat hun soldaten alleen aan de grens zouden blijven, lagen de feiten anders. Niemand had dit verwacht. En belangrijk voor mij, hoe werd deze verschrikkelijke situatie aan de wereld getoond? Zien andere landen wel de gruwelijkheden die de Russen veroorzaken? Gewone burgers vermoord, hun lichamen liggen verspreid in de straten. Dorpen en steden met de grond gelijk gemaakt. Heel beangstigend allemaal. Tot 11 maart heb ik veel van dit alles nog met mijn team gefilmd. Ik wil alles laten zien, maar Konstantin vond het beter dat ik met onze drie kinderen vertrok uit Oekraïne. Vluchten voor de verwoesting.”

Moeilijke keuze

Voor Eugenia was de beslissing heel moeilijk. Blijven om aan het front de verschrikkingen te laten zien of vluchten? “Omdat ik al jaren in oorlogsgebieden werk en mijn team meerdere keren is beschoten, bedreigd en verwondingen opliep, ken ik de gevaren. Ondanks dat, wil ik daar het liefste zijn. Ik ben zelfs een aantal keren in het geheim naar het front gegaan, mijn familie wist van niets. Maar de keuze die ik maakte, is voor de veiligheid van mijn kinderen. Als ik die niet had, was ik bij Konstantin gebleven. Maar we besloten dat één van ons deze oorlog moet overleven. Voor onze kinderen. We missen hem ontzettend en ik bid elke dag dat hem niets overkomt. Konstantin vecht nu, samen met zijn moedige landgenoten, voor de vrijheid van zijn gezin. Ik geloof dat ik hem weer in mijn armen kan sluiten en dat ons gezin herenigd wordt.”

De reis

Eugenia vierde haar verjaardag op 11 maart en de beslissing om te vluchten werd de dag erna genomen. Inpakken en wegwezen, zoals de Westfriezen zeggen. “De reis naar Nederland was zwaar. Drie kinderen en veel bagage om te tillen. Met de auto, bus, trein en vliegtuig en drie landen doorkruist. Lev is 2 jaar verveelde zich en vroeg/vraagt elke dag om zijn vader. Dertien dagen later kwamen we aan in Opperdoes. We waren onder de indruk van de aardige en hulpvaardige mensen hier, dat steunt ons ontzettend in deze moeilijke tijd. Onze dank is groot en we zullen dit nooit vergeten. Als we weer teruggaan, laat ik vrienden achter, dat weet ik zeker.”

Avdiivka

Voor de documentaire Avdiivka, gefilmd van 2015 tot en met 2017, won Eugenia The International Short Film Festival mee (Best Ukrainian Film). “Ik kreeg 4 april een e-mail dat ik de prijs had gewonnen. Hoofdpersoon Volodymyr Tolbatov uit Avdiivka weigerde zijn huis te verlaten en streed op zijn eigen manier voor zijn vrijheid, namelijk als schrijver en poëet. Deze documentaire wordt aan hem opgedragen en ter ere van hem vertoond. Zijn dochters wonen in Nederland en hielpen met de Engelse ondertiteling. Zij gaven aan dat er hier belangstelling is om de documentaire te laten zien. Die verschijnt binnenkort ook in Eindhoven en elders. Hopelijk ook in Amsterdam. Belangrijk voor mij is om zoveel mogelijk mensen te laten zien van wat er toen gebeurde. Maar ook om te leren wat voor gevolgen beslissingen hebben, bewustwording creëren. Oorlog is verschrikkelijk. Dit is mijn aandeel om de vrede te herstellen in mijn land.”

Volgende documentaire

Eugenia was voor haar vlucht oorlogsverslaggever, schrijver, presentator en documentairemaker voor TV5. Ze ontving al veel prijzen, namelijk vijf gouden Teletriumphs, zeg maar een Oekraïense Oscar, en won op een dozijn internationale filmfestivals. Ook kreeg ze een eremedaille van de National Union of Journalists of Ukraine. Ze organiseerde het evenement Near of the Heart voor de Oekraïense manschappen en inwoners van Donbas. “Ondanks dat ik nu hier zit, heb ik regelmatig contact met mijn team. Ik maak opnamen van vluchtelingen, een ander teamlid van de strijd in Marioepol, en nog een teamlid filmt op andere plekken. Zo verzamelen we materiaal voor onze volgende documentaire. Mensen hebben recht op de waarheid wat er gebeurt in de oorlogsgebieden.”

Missie

Voor Eugenia voelt filmen niet als werk. “Het is mijn missie om te laten zien wat er in mijn land gaande is. Daarvoor heb ik hulp nodig van bijvoorbeeld lokale instanties, gemeenten of de filmindustrie. Ik geloof dat ik hier ben met een reden. Met vereende krachten kunnen we de wereld veranderen. Wat de toekomst brengt, is onzeker. Duurt deze oorlog lang of kort, zien mijn kinderen snel weer hun vader?” Dochter Anastasia heeft veel moeite met alle veranderingen. Ik mis mijn vader, familie en vrienden heel erg. Nu ben ik gelukkig bij mijn moeder, maar dat ik 7 jaar was en mijn moeder vertrok naar het front, vroeg ik of ze een uniform voor me had zodat ik met haar meekon. Zo kon ik haar hand vasthouden, zodat ze niet bang zou zijn. Ik denk wel dat mijn land de oorlog wint. Hopelijk helpt de wereld, want wat Rusland gaat doen weten we niet. De dreiging van nucleaire wapens is groot. Het zal toch niet…”

Oorlogsmuseum

“Iedereen is van harte welkom om zich aan te melden voor één van de voorstellingen”, zegt Lars. “De documentaires worden op 29 april om 20.00 uur, 30 april om 16.00 uur en 1 mei om 15.00 uur vertoond. Belangstellenden, dat betekent natuurlijk ook vluchtelingen die zijn ondergebracht in Westfriesland, kunnen zich aanmelden voor de gratis voorstellingen via https://www.eventbrite.com/e/documentaires-oekraine-in-oorlogsmuseum-medemblik-tickets-322758929647 of QR-code. Het beloven waardevolle en verbindende middagen en avond te worden en we werken hier graag belangeloos aan mee.”

Eugenia vult aan: “Voor aanvang vertel ik over mezelf en waarom ik mijzelf elke keer in die gevaarlijke situaties begeef. Na de voorstelling kunnen bezoekers vragen stellen, ik ga graag met ze in gesprek. In het museum staan twee gifteboxen, één voor de onkosten van het museum en één die de getroffen inwoners van Oekraïne helpt.